Često nam novčanice od 1000 dinara “odu” na razne životne potrebe, verujemo da čak niste ni mnogo obraćali pažnju na sam izgled, a da li ste znali da je lik osobe na novčanici odgovoran za pronalazak najvećeg bogatstva rude u području tadašnjeg sela Bora?
Od “dužan kao Vajfert” do “Otac Srpske rudarske industrije”
Đorđe Vajfert ulagao je u rudarsku industriju, ali ono što ga je “najviše” koštalo, ipak mu se na kraju i isplatilo. Ulagao je novac u otvaranju nekoliko rudnika, i ubrzo nakon toga bankrotirao je čak 5 puta.
Izreka “dužan kao Vajfert” u narodu je nastala 1895. godine, a iako je tada delovalo da je rudarstvo neprofitabilna grana industrije, on nije odustajao i upravo je zajedno sa njegovim inženjerima na području malog seoca Bor, otkrio neverovatno bogatstvo rude.
Niko u tom vremenu nije hteo da ulaže u dalje istraživanje na tom području, a Đorđe je u blizini Borske reke ubrzo otkrio rudno telo od 255.000t sa čistoćom od oko čak 10% bakra (Cu), ako vas baš zanimaju ovi detalji. Đorđe Vajfert postaje najbogatiji čovek u Srbiji i dobija naziv “otac srpske rudarske industrije”.
U svom vlasništvu imao je 11 rudnika, a zahvaljujući novcu koji je dobio iz rudnika, proširio je i svoju pivaru, pa je otvorio pogone u Sremskoj Mitrovici i Nišu. Pivo iz Pivare Đorđa Vajferta vrlo brzo je postalo najpoznatije u Srbiji, o kojem će nešto kasnije kroz tekst biti reči.
U samom centru grada, kod Trga oslobođenja, povodom 161. godišnjice njegovog rođenja, tadašnji “RTB” u znak zahvalnosti, podigao je bronzanu statuu Đorđu Vajfertu, koja je visoka 2m i teška 750kg.
Poreklo Đorđa Vajferta, i da li je on prvi u porodici koji je uspešan u svom poslu?
Negde početkom 18. veka, tačnije između 1723. i 1725. godine masovno su se naseljavali nemački kolonisti iz gornje Austrije, na novoosvojenu teritoriju ciljano na Banat, sa tada najvišim srpskim naseljem Vršcem. U spisima Vršačke katoličke crkve iz 1723. godine. pojavljuju se imena braće Vajfert. Johana i Lorensa kao i Johanovog sina Gjeorga Kaspara Vajferta.
U tom periodu Banat je bio dosta zapušten, pa su doseljenici bili okruženi močvarama, baruštinama i ritovima, a pored toga i raznim bolestima koji takvi (ne)uslovi za život nose. Vremenom izborili su se sa svim izazovima koji su im se našli na putu, a na toj putanji porodica Vajfert je od Nemaca, Rumuna, Mađara pa i samih Srba stekla visok ugled i reputaciju, koje se u to vreme i te kako cenilo.
Par godina kasnije, 1740. godine, Johanov sin Gjeorg Kaspar Vajfert postao je knez nemačke opštine u Vršcu, i prvi koji je iz svoje porodice naučio srpski jezik, pa se nakon toga i sam borio da naši ljudi nauče nemački jezik, a da Nemci nauče srpski jezik.
Dok su njegovi preci imali veze sa politikom, Đorđe Vajfert nije bio član nijedne političke partije, uvek se trudio da služi kao balans u uzburkanom političkom životu tadašnje Srbije.
Jedan od primera je i Timočka buna, pobuna protiv kralja Milana Obrenovića 1883. godine. Veliki broj srpskih političara je tada bio uhapšen i suočen sa smrtnom kaznom. Vajfert je tada tražio audijenciju kod kralja i tražio da se smrtne kazne zamene za vremenske, što je opravdavao prestankom daljnjeg krvoprolića u Timoku a samim tim i u Srbiji.
Potomci Vajfertovih su bili uspešni u vinogradarstvu, trgovini, zanatstvu i bankarstvu, a i pored svega toga, bili su na visokim položajima u Vršačkom magistratu koji je nastao 1795. godine, doprinoseći privrednom poretku grada i oblasti.
Ukoliko ste pomislili da je njihovim uspesima došao kraj, prevarili ste se. Potomak Gjeorga Kaspara koji takođe nosi ime Gjeorg Vajfert, očekivano uspešan zanatlija i privrednik, poželeo je da unapredi i proširi svoje poslovanje na teritoriji države, donosi odluku da se sa porodicom preseli u Pančevo. Ulaže u staru i neuspešnu pivaru 1841. godine, koje je njegov dalji rođak osnovao 1722. godine, a Ignjat njegov najstariji sin učio je i posvetio se pivarskom zanatu.
Gjeorg odlučuje da će sinu prepustiti pivaru 1849. godine, a Ignjat je svojim zalaganjem dokazao da očeva odluka nije bila pogrešna. Pivara se ubrzo modernizovala, pa je time proizvodnja rasla višestruko i sam kvalitet, to je porodicu Vajfert podiglo na novu lestvicu i učinilo ih ekonomski snažnijom i bogatijom. Nakon toga se Ignjat oženio sa Anom Zajc i sa njom dobio sinove Đorđa, Huga, Stefana, i ćerke Anu, Magdalenu i Taulu. Tako se 1850. godine rodio Đorđe Vajfert.
Detinjstvo i odrastanje u imućnoj porodici
Đorđe Vajfert je proveo detinjstvo u imućnoj porodici, osnovnu školu je završio u Pančevu u nemačkoj školi, a srednju školu je nastavio u mađarskoj školi. Nakon završetka srednje škole, otac ga šalje u trgovačku akademiju u Budimpešti. Nakon završetka odlazi na usavršavanje u Vajenštofen, gde apsolvira Veliku pivarsku školu. Po povratku u Beograd 1872. godine, otvara pivaru sa ocem na Topčiderskom brdu.
U toku Balkanskih ratova je najsiromašnijim stanovnicima Beograda delio oko 60.000 vekni hleba, a srpskoj vojsci šalje na front oko 100.000 litara piva.
Tokom 1893. godine Đorđe Vajfert je osnovao fond kralj Stevan Dečanski, dobrotvornu organizaciju koja se brinula za gluvonemu decu i omogućavala im školovanje i uključivanje u redovan normalan život. Đorđe Vajfert je ne samo osnovao ovaj fond već je bio i glavni finansijer i kao takav je nosio titulu počasnog predsednika.
Đorđe Vajfert se 1873. godine oženio Marijom Gisner, sa kojom nažalost nije imao dece.
Kao veliki dobrotvori, otvorili su veliko pančevačko katoličko groblje, gde su i danas posmrtni ostaci članova porodice Vajfert. Takođe su iz svog fonda sagradili pančevačku katoličku Crkvu Svete Ane i još mnoge druge javne i dobrotvorne ustanove.
Danas ga često “viđamo” na novčanici od 1000 dinara, kao i na statui u Boru a pored statue tu je i Vajfertova ulica koja se takođe nalazi u našem gradu i pruža se prema borskom kopu.
Šta mislite, šta bi se desilo da Đorđe Vajfert nije bio uporan u istraživanju rude?
Izvor: Fond Đorđe Vajfert, Rokselana, Kvadratura kruga